De Verlichting: Kennis is macht
In Nederland mag je een eigen mening hebben. Bijvoorbeeld dat je liever een president hebt dan een koningin. Dat is niet altijd zo geweest. In de zeventiende en achttiende eeuw hadden de Kerk en de koning veel macht. Als je het niet met hen eens was, kon je in de gevangenis terechtkomen. Veel mensen geloofden wat de koning en de Kerk zeiden. Een aantal mensen deed dat niet. Zij vonden dat je zelf moest nadenken en mocht zeggen wat je wilde. Deze mensen werden verlicht genoemd. De tijd waarin ze leefden, noemen we de Verlichting. De verlichte mensen vonden dat mensen meer kennis moesten krijgen. Want als je meer kennis hebt, kun je je beter een mening vormen over iets. Daarom moest iedereen een kans krijgen om naar school te gaan, ook arme mensen. Op school doe je kennis op. Kennis is macht, vonden de verlichte mensen. En zo kon het volk macht krijgen.
© Siemensma Natuurfotografie, Kortenhoef
Omdat het de bedoeling was dat kennis voor iedereen was, schreef een aantal verlichte Franse denkers een encyclopedie. Voortaan konden mensen daarin alles opzoeken wat ze wilden weten.
Gelijkheid voor iedereen
Eise Eisinga was een jongen uit een arm gezin. Hij werd geboren in 1744. Op de lagere school kon hij goed leren en hij wilde graag verder studeren. Maar daar hadden zijn ouders geen geld voor. Hij moest gaan werken in de wolkammerij van zijn familie. In zijn vrije tijd las hij alles over wiskunde en sterrenkunde. Hij schreef al een wiskundeboek toen hij vijftien jaar was! Later werd hij beroemd omdat hij een planetarium bouwde. Eise was een goed voorbeeld van een verlicht mens uit zijn tijd.
De Verlichting begon rond 1700 in Frankrijk. De koning was daar de baas. Hij maakte de wetten. Ook de Kerk had veel macht: ze vertelde hoe de mensen moesten leven. Sommige schrijvers en geleerden waren het niet eens met de enorme macht van de koning en de Kerk. Er was ook te veel ongelijkheid in het land. Zij vonden dat iedereen een gelijke behandeling moest krijgen. En dat de macht eerlijker verdeeld moest worden. Dat kon pas als iedereen naar school ging om kennis op te doen. Kennis is macht, vonden zij. Als aanvulling op de school schreef een aantal verlichte denkers een encyclopedie. Daarin wilden ze alle kennis verzamelen over de gehele aarde.
© Eise Eisinga Planetarium, Franeker
Het originele planetarium van Eisinga bestaat nog steeds. Het is te bezichtigen in een museum in het Friese Franeker.
Het gevolg
Behalve een encyclopedie schreven de Franse geleerden veel boeken en tijdschriften. Die werden ook door mensen in andere landen gelezen. Er werd veel over de nieuwe ideeën gepraat. In Nederland deden de filosofen en wetenschappers dat in genootschappen. Daar kwamen ze ook bij elkaar om kennis te delen.
Er werd tijdens de Verlichting ook nagedacht over hoe een land bestuurd moest worden. En dat had gevolgen. Langzaam maar zeker gingen de mensen anders denken over hun regering. In sommige landen kwamen ze in opstand en vormden een eigen land. Bijvoorbeeld de Verenigde Staten van Amerika. De opstandelingen maakten nieuwe wetten en die kwamen in de grondwet.
Net als in de Verenigde Staten wilden gewone mensen in Frankrijk ook meer te zeggen hebben. Zij hadden nauwelijks geld om brood te kopen, maar moesten wel hoge belastingen betalen aan de koning. Andere mensen, zoals edelen, hoefden dat niet. Dat was niet eerlijk. De bevolking werd steeds ontevredener en op 14 juli 1789 kwam ze in opstand. Dit was het begin van een grote verandering: de Franse Revolutie. De bevolking eiste: vrijheid, gelijkheid en broederschap voor iedereen. Of je nu rijk was of arm.