Vulkanisme

Bij het woord vulkanisme moet je niet alleen denken aan uitbarstende vulkanen en gloeiende lavastromen, maar ook aan spuitende waterstralen, hete bronnen en borrelende warme modder. Op sommige plaatsen op aarde vind je heel veel vulkanische verschijnselen. IJsland is er beroemd om. Het hele jaar door kunnen de inwoners van dit land baden in warme bronnen. Duizenden toeristen gaan speciaal naar IJsland om het bijzondere vulkanische landschap te bekijken. Ook beroemd is Yellowstone, een natuurpark in de Verenigde Staten van Amerika. Net als in IJsland vind je er veel geisers. Uit gaten in de grond spuit geregeld kokend heet water de lucht in. Je kunt in het park ook modderpotjes en heetwaterbronnen zien. Soms komt er gas uit de bodem, zoals zwavelwaterstof. Een fumarool noem je zo'n rokend gat. Het verspreidt de geur van bedorven eieren of een stinkbom!

Koel van buiten, gloeiend heet van binnen

Vergelijk de aarde eens met een enorm 'ei' van wel 13.000 kilometer doorsnee. De schaal is de aardkorst, een afgekoelde laag gesteente van tien tot veertig kilometer dik. Daaronder zit de mantel (het eiwit). Deze laag bestaat ook uit gesteente. Hij is zo heet dat het gesteente heel langzaam beweegt. Omhoog en omlaag langs de onderkant van de aardkorst. Op sommige plaatsen smelt het gesteente zelfs. De gesmolten, langzaam stromende massa heet magma. De aardkern, de 'dooier van het ei', bestaat voor het grootste deel uit gloeiend hete metalen. Zoals ijzer en nikkel.

De aardkorst lijkt op een enorme legpuzzel. Hij bestaat uit ongeveer twintig grote stukken, die we platen noemen. Sommige platen bewegen heel langzaam van elkaar af. Andere gaan naar elkaar toe. Weer andere schuiven langs elkaar of over elkaar heen. Dat bewegen gaat met een paar millimeter of centimeter per jaar!
Op plaatsen waar twee platen over elkaar bewegen, zijn geregeld aardbevingen. Er ontstaan ook scheuren. Daardoor komt soms magma naar boven. Als dat magma door de aardkorst breekt, ontstaat er een vulkaan. Kijk eens in je atlas op de wereldkaart. Je ziet dan dat er veel vulkanen liggen op plaatsen waar een oceanische plaat onder een continentale plaat schuift. Zoals langs de westkust van Noord- en Zuid-Amerika.

Bij een vulkaanuitbarsting stroomt gloeiend hete lava naar buiten.

Ook in het midden van de oceanen komt veel vulkanisme voor. De oceanische platen zijn dunner dan de continentale platen. Door de beweging van het magma eronder ontstaan er scheuren in de oceaanbodem. Vaak in het midden. Door die scheuren stroomt magma naar boven.
Tot slot zijn er nog de 'hotspots'. Dat zijn plaatsen waar het magma dicht onder de oppervlakte zit. Daar heb je erg veel vulkanische verschijnselen. IJsland, Hawai en ook Yellowstone liggen boven zo'n hotspot. Op IJsland en Hawai zijn nog steeds werkende vulkanen.

Vulkanisme kan levensgevaarlijk zijn. De lava die uit de aardkorst komt, stroomt meestal niet zo snel. Maar de kracht waarmee een vulkaan uitbarst, kan enorm zijn. Toen in 1980 de Mount St. Helens in de Verenigde Staten explodeerde, was in één keer de hele top weg. De vulkaan was honderden meters lager geworden. En alle bomen binnen een gebied van twintig kilometer waren afgeknapt als lucifershoutjes! Er kunnen ook grote brokken steen en magma, asregens en gaswolken uit de krater van een werkende vulkaan komen.
In 79 na Christus werd de Italiaanse stad Pompei bedolven door hete as.

Bij de opgraving van Pompei was precies te zien wat de mensen deden toen ze door de aslawine werden getroffen.